พราซิควอนเทล (Praziquantel)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 10 ตุลาคม 2557
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาพราซิควอนเทล (Praziquantel) เป็นยารักษาโรคพยาธิชนิดหนอนตัวแบน (Flat worms) ยาตัวนี้ถูกพัฒนาที่ประเทศเยอรมันนีในช่วงกลางปี ค.ศ.1970 (พ.ศ.2513) จากการศึกษาคุณสมบัติด้านเภสัชจลนศาสตร์ (Pharmacokinetic: การศึกษาความเป็นไปของยาเมื่อยาเข้าสู่ร่างกาย) พบว่าตัวยานี้จะถูกดูดซึมได้น้อยจากช่องทางเดินอาหาร เมื่อยาเข้ากระแสเลือดจะถูกเปลี่ยนโครงสร้างโดยตับ ร่างกายต้องใช้เวลา 0.8 - 1.5 ชั่วโมงในการกำจัดยาออกจากร่างกาย 50% โดยผ่านมากับน้ำปัสสาวะ แต่ยาที่ถูกเปลี่ยนโครงสร้างทางเคมีโดยตับต้องใช้เวลาการกำจัด 4 - 5 ชั่วโมง

ถึงแม้องค์การอนามัยโลกจะกำหนดให้ยาตัวนี้เป็นรายการยาที่ควรมีไว้รองรับกับระบบสาธารณสุขขั้นมูลฐานของแต่ละประเทศ แต่ประเทศอังกฤษมีกฏหมายห้ามใช้ยาตัวนี้กับคน คณะกรรมการอาหารและยาของไทยจัดยานี้อยู่ในหมวดยาอันตราย มีข้อควรระวัง ข้อห้ามต่างๆ ดังนั้นการใช้ยาจึงต้องอยู่ภายใต้คำสั่งแพทย์เท่านั้น

ยาพราซิควอนเทลมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

พราซิควอนเทล

ยาพราซิควอนเทลมีสรรพคุณดังนี้

  • รักษาโรคพยาธิใบไม้เลือด, พยาธิใบไม้ตับ
  • รักษาพยาธิตัวแบนในลำไส้และในปอด
  • รักษาการติดเชื้อพยาธิตัวตืดต่างๆ เช่น พยาธิตืดหมู, พยาธิตืดวัว

ยาพราซิควอนเทลมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาพราซิควอนเทลมีกลไกการออกฤทธ์ โดยตัวยาจะเพิ่มการซึมผ่านของเกลือแคลเซียมอิออน (Calcium ion) ที่ผนังเซลล์ของตัวพยาธิ มีผลกระตุ้นการหดตัวของหนอนพยาธิ/พยาธิ และเกิดภาวะคล้ายอัมพาตตามมา ทำให้พยาธิตายลง จากนั้นร่างกายเราจะทยอยกำจัดตัวพยาธิที่ตายแล้วออกมาทางอุจจาระ

ยาพราซิควอนเทลมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาพราซิควอนเทลมีรูปแบบการจัดจำหน่ายในรูปแบบยาเม็ดขนาดความแรง 600 มิลลิกรัม /เม็ด

ยาพราซิควอนเทลมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาพราซิควอนเทลมีขนาดรับประทานดังนี้

ก. สำหรับโรคพยาธิใบไม้เลือด (Schistosomiasis):

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 20 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม วันละ 3 ครั้ง ทุก 4 - 6 ชั่วโมง หรือรับประทาน 40 - 60 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม เพียงครั้งเดียว
  • เด็กอายุมากกว่า 4 ปี: ขนาดรับประทานเช่นเดียวกับผู้ใหญ่

ข. สำหรับโรคพยาธิใบไม้ปอดและพยาธิใบไม้ลำไส้ (Lung fluke and intestinal fluke infections):

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 25 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม วันละ 3 ครั้ง เป็นเวลา 1 - 2 วัน หรือรับประทาน 40 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม เพียงครั้งเดียว
  • เด็กอายุมากกว่า 4 ปี: ขนาดรับประทานเช่นเดียวกับผู้ใหญ่

ค. สำหรับโรคพยาธิใบไม้ในตับ (Clonorchiasis):

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 25 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม วันละ 3 ครั้ง เป็นเวลา 1 - 2 วัน หรือรับประทาน 40 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม เพียงครั้งเดียว
  • เด็กอายุมากกว่า 4 ปี: ขนาดรับประทานเช่นเดียวกับผู้ใหญ่

ง. สำหรับโรคพยาธิตืดหมูและพยาธิตืดวัว:

  • ผู้ใหญ่: รับประทาน 5 - 10 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม ครั้งเดียว
  • เด็กอายุมากกว่า 4 ปี: ขนาดรับประทานเช่นเดียวกับผู้ใหญ่

*****หมายเหตุ:

  • ควรรับประทานยานี้พร้อมอาหาร สามารถกลืนยาโดยไม่ต้องเคี้ยว
  • การใช้ยานี้ในเด็กอายุต่ำกว่า 4 ปีและในหญิงตั้งครรภ์ขึ้นกับดุลพินิจของแพทย์

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดที่รวมถึงยาพราซิควอนเทล ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิด เช่น กินยาแล้ว คลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยาพราซิควอนเทลอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรือเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาพราซิควอนเทลสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

ยาพราซิควอนเทลมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาพราซิควอนเทลสามารถก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์ (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ดังนี้ เช่น มีอาการปวดศีรษะ ง่วงนอน วิงเวียน ปั่นป่วนในช่องท้อง คลื่นไส้ อาเจียน ท้องเสีย ผื่นคัน ลมพิษ มีไข้ เมื่อตรวจความสมบูรณ์ของเลือด (ซีบีซี/CBC) อาจพบเม็ดเลือดขาวชนิด อีโอซิโนฟิล สูง (Eosinophilia)

มีข้อควรระวังการใช้ยาพราซิควอนเทลอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ยาพราซิควอนเทลดังนี้

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ยานี้กับผู้ป่วยที่ติดเชื้อตัวตืดหมูที่ลูกตา (Ocular Cysticercosis)
  • ระวังการทำงานเกี่ยวกับเครื่องจักรหรือผู้ที่ต้องขับขี่ยวดยานพาหนะ ด้วยยานี้อาจทำให้ เกิดอาการวิงเวียนหรือง่วงนอนได้ ควรเว้นกิจกรรมดังกล่าว 24 ชั่วโมงหลังรับประทานยา
  • ระวังการใช้ยาในผู้ป่วยโรคตับขั้นรุนแรง
  • ระวังการใช้ยานี้ในหญิงตั้งครรภ์
  • การใช้ยากับหญิงในช่วงให้นมบุตร ควรเว้นระยะเวลา 72 ชั่วโมง เพื่อให้ร่างกายกำจัดยาจนหมดก่อนที่จะให้นมบุตรในครั้งถัดไป
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาพราซิควอนเทลด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิด และสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ยาพราซิควอนเทลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาพราซิควอนเทลมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่น ดังนี้

  • การรับประทานยาพราซิควอนเทลร่วมกับยากลุ่มสเตียรอยด์ เช่น Dexamethazone สามารถลดขนาดความเข้มข้นของยาพราซิควอนเทลในกระแสเลือด และส่งผลให้การรักษาของ พราซิควอนเทลด้อยประสิทธิภาพลง หากไม่จำเป็นควรเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • การรับประทานยาพราซิควอนเทลร่วมกับยารักษาโรคลมชักบางตัว เช่น Carbamazepine และ Phenytoin อาจทำให้ร่างกายดูดซึมยาพราซิควอนเทลน้อยลง แพทย์จะเป็นผู้ปรับขนาดรับ ประทานที่เหมาะสมให้กับคนไข้
  • การรับประทานยาพราซิควอนเทลร่วมกับยาลดกรด เช่น Cimetidine อาจทำให้การดูดซึมของยาพราซิควอนเทลมีมากขึ้น แพทย์จะเป็นผู้ปรับขนาดรับประทานให้กับผู้ป่วยอย่างเหมาะสม

ควรเก็บรักษายาพราซิควอนเทลอย่างไร?

สามารถเก็บยาพราซิควอนเทลภายใต้อุณหภูมิห้อง เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดดและความชื้น เก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง และไม่ควรเก็บยาในห้องน้ำ

ยาพราซิควอนเทลมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาพราซิควอนเทลที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้าอื่นและบริษัทผู้ผลิต เช่น

ชื่อการค้า บริษัทผู้ผลิต
Opticide (ออพติไซด์) Pharmaland
Praquantel (พราควอนเทล) Atlantic Lab
Prasikon (พราซิคอน) Polipharm
Prazite (พราไซด์) Asian Pharm
V Day Prazide (วี เดย์ พราไซด์) P P Lab
Wormicide (วอร์มิไซด์) Greater Pharma
Zentozide (เซนโทไซด์) Bangkok Lab & Cosmetic

บรรณานุกรม

1 http://en.wikipedia.org/wiki/Praziquantel [2014,Aug30]
2 http://www.mims.com/USA/drug/info/praziquantel/?type=full&mtype=generic#Dosage [2014,Aug30]
3 http://www.mims.com/Thailand/drug/search/?q=praziquantel [2014,Aug30]
4 http://www.drugs.com/dosage/praziquantel.html#Usual_Adult_Dose_for_Taenia_saginata__beef_tapeworm_ [2014,Aug30]