ทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์ (Topoisomerase inhibitor)

สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ทูโพไอโซเมอเรส หรือ โทโพไอโซเมอเรส(Topoisomerase) เป็นเอนไซม์ที่มีหน้าที่ควบคุมการเปลี่ยนแปลงโครงสร้างของสารพันธุกรรมหรือ DNA ที่อยู่ในเซลล์ของสิ่งที่มีชีวิตซึ่งรวมถึงเซลล์มะเร็งด้วย ธรรมชาติของสารพันธุกรรมอย่าง DNA จะประกอบไปด้วย สายนิวคลีโอไทด์(Nucleotides,สารสำคัญในการสร้างสารพันธุกรรม) ซึ่งคือสารนิวคลีโอไทด์ที่เรียงตัวกันเป็นสาย/เป็นเส้น(Chain)2 เส้นมาขดพันเรียงกันอย่างมีระเบียบ กรณีที่สายนิวคลีโอไทด์มีการพันจนไขว้และไร้ระเบียบมากขึ้น ย่อมจะเป็นอุปสรรคต่อการจำลองสารพันธุกรรมรุ่นใหม่ๆของเซลล์ กรณีเช่นนี้ เอนไซม์ทูโพไอโซเมอเรสซึ่งมี 2 ชนิดก็จะเข้ามาทำหน้าที่ช่วยเหลือ โดยมีกลไกต่างกันดังนี้

1 ทูโพไอโซเมอเรส วัน(Topoisomerase I): เป็นเอนไซม์ที่จะเข้ามาตัดสายนิวคลีโอไทด์บน DNA เพียง 1 เส้น จากนั้นนิวคลีโอไทด์ที่พันกันยุ่งเหยิงจะหลุดและคลายตัว ด้วยกลไกของ Topoisomerase I เช่นกัน ทำให้ สายนิวคลีโอไทด์ที่โดนตัดออกไปเชื่อมต่อเป็นเส้นเดิม และทำให้ DNA มีการจัดเรียง สายนิวคลีโอไทด์ที่เป็นระเบียบมากขึ้น

2 ทูโพไอโซเมอเรส ทู(Topoisomerase II): กรณีที่สายนิวคลีโอไทด์ของ DNA พันทับซ้อนกันมาก ซึ่งการทำงานของเอนไซม์Topoisomerase I เพียงอย่างเดียวไม่สามารถแก้ไขปัญหาได้ เซลล์จะสั่งการให้Topoisomerase II เข้ามาจัดการแทน โดยเอนไซม์นี้จะทำการตัดสายนิวคลีโอไทด์ของ DNA ออกทั้ง 2 เส้น สายนิวคลีโอไทด์ที่ถูกตัดออก 2 เส้นดังกล่าวจะทำให้เกิดการคลี่คลายของ DNA อย่างมากแล้วเกิดการจัดเรียงนิวคลีโอไทด์เสียใหม่ให้เป็นระเบียบมากขึ้น Topoisomerase II ยังจะทำการเชื่อมต่อนิวคลีโอไทด์ทั้ง 2 เส้นเข้าหากันและทำให้ DNA สามารถทำงานได้ง่ายและเป็นปกติมากขึ้น

ยาหรือสารประกอบใดก็ตามที่ออกฤทธิ์ยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ทูโพไอโซเมอเรสจะถูกเรียกว่ายา/สาร “ทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์ (Topoisomerase inhibitor)”

ยาทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์มีอะไรบ้าง?

ทูโพไอโซเมอเรสอินฮิบิเตอร์

ยาทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์ถูกจัดแบ่งออกเป็น 2 กลุ่มดังนี้

1. ทูโพไอโซเมอเรส วัน อินฮิบิเตอร์ (Topoisomerase I inhibitor) ที่ประกอบ ด้วยตัวยา เช่นยา Irinotecan, Topotecan, Camptothecin, และ Lamellarin D

2. ทูโพไอโซเมอเรสทู อินฮิบิเตอร์ (Topoisomerase II inhibitor) ประกอบด้วยตัวยา เช่น Etoposide, Teniposide, Doxorubicin, Daunorubicin, Mitoxantrone, Amsacrine, Ellipticines, Aurintricarboxylic acid, และยาประเภท Quinone ที่สกัดได้จากพืชวงศ์กัญชาซึ่งนำมาใช้เป็นยาต้านมะเร็ง

หมายเหตุ: ยาบางตัวที่ได้กล่าวถึง ก็ยังไม่ได้นำมาใช้ทางคลินิกด้วยอยู่ระหว่างการทดลอง ศึกษา และวิจัย

ทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณอะไรบ้าง?

ยาทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์มีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้เพื่อ

  • รักษาโรคมะเร็งชนิดต่างๆ เช่น มะเร็งลำไส้ใหญ่ มะเร็งปอดชนิดเซลล์ตัวเล็ก มะเร็งเต้านม มะเร็งเม็ดเลือดขาว มะเร็งกระเพาะปัสสาวะ มะเร็งกระเพาะอาหาร มะเร็งรังไข่ มะเร็งต่อมไทรอยด์ มะเร็งต่อมน้ำเหลืองฮอดจ์กิน มะเร็งต่อมน้ำเหลืองนอน-ฮอดจ์กิน มะเร็งปอด มะเร็งอัณฑะ มะเร็งคาโปซิซาร์โคมา

กลไกการออกฤทธิ์ของทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์เป็นอย่างไร?

กลุ่มยาทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์มีกลไกการออกฤทธิ์โดย ตัวยาจะเข้ายับยั้งการทำงานของเอนไซม์ทูโพไอโซเมอเรสในระดับเซลล์ ทำให้ยับยั้งการตัด-ต่อการจัดเรียงสายนิวคลิโอไทด์ใน DNA ของเซลล์มะเร็ง ทำให้เซลล์มะเร็งไม่สามารถจำลอง สารพันธุกรรมรุ่นใหม่ขึ้นมาได้ ส่งผลให้มะเร็งหยุดการเจริญเติบโตและตายลงในที่สุด อย่างไรก็ตาม การยับยั้งการทำงานของเอนไซม์ทูโพไอโซเมอเรสจะเกิดกับเซลล์ปกติของร่างกายด้วยเช่นกัน จึงเป็นเหตุผลให้เกิดอาการข้างเคียง(ผลข้างเคียง)จากการใช้ ยาชนิดต่างๆของกลุ่มนี้ตามมา

ผลข้างเคียงจากทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์มีอะไรบ้าง?

ยาทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์สามารถก่อให้เกิดผล/อาการไม่พึงประสงค์จากยา/ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง ต่อระบบอวัยวะต่างๆของร่างกายดังนี้ เช่น

  • ผลต่อตา: เช่น เยื่อตาอักเสบ บวมรอบตา น้ำตาไหล หนังตาตก กระจกตาอักเสบ ตาพร่า
  • ผลต่อการเกิดมะเร็ง: เช่น เสี่ยงต่อการเป็นมะเร็งเม็ดเลือดขาว มะเร็งผิวหนัง แต่พบได้น้อยมาก
  • ผลต่อระบบกล้ามเนื้อและกระดูก: เช่น ข้อสันหลังอักเสบ ปวดข้อ
  • ผลต่อสภาพจิตใจ: เช่น รู้สึกสับสน
  • ผลต่อระบบทางเดินอาหาร: เช่น คลื่นไส้อาเจียน กระเพาะอาหารอักเสบ
  • ผลต่อระบบประสาท: เช่น มีไข้
  • ผลต่อผิวหนัง: เช่น เกิดภาวะผมร่วงแต่เส้นผมสามารถคืนสภาพและงอกใหม่ได้เมื่อหยุดใช้ยานี้ เล็บมีสีคล้ำหรือเกิดการถอดเล็บ ผิวหนังย่น ปวดบริเวณที่ได้รับการฉีดยา
  • ผลต่อหัวใจ: เช่น อาจทำให้เกิดภาวะหัวใจล้มเหลว
  • ผลต่อระบบทางเดินปัสสาวะ: เช่น กระเพาะปัสสาวะบีบตัวค้างทำให้ปวดปัสสาวะตลอดเวลา
  • ผลต่อระบบเลือด: เช่น กดไขกระดูก เกล็ดเลือดต่ำ เม็ดเลือดขาวต่ำ โลหิตจาง
  • ผลต่อไต: เช่น อาจเกิดภาวะกรวยไตอักเสบ
  • ผลต่อระบบทางเดินหายใจ: เช่น อาจมีอาการไอ หายใจขัด/หายใจลำบาก
  • ผลต่อการทำงานของระบบภูมิคุ้มกันต้านทานโรค: เช่น ภูมิต้านทานโรคต่ำลง/ติดเชื้อต่างๆได้ง่าย

การบริหารยาของทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์เป็นอย่างไร?

ทั่วไป ยารักษามะเร็ง/ยาเคมีบำบัดส่วนมากรวมถึงยาทูโพไอโซเมอเรส อินฮิบิเตอร์ จะมีรูปแบบเภสัชภัณฑ์เป็นยาฉีด ผู้ป่วยจะต้องมารับการให้ยาที่สถานพยาบาลตามที่แพทย์นัดหมาย ขนาดและระยะเวลาของการให้ยานี้ขึ้นกับชนิดของมะเร็ง ตลอดจนความรุนแรงของโรค อายุ เพศ และวัย รวมถึงโรคประจำตัว ประวัติการแพ้ยาต่างๆ ที่แพทย์จะต้องนำมาประกอบกัน แพทย์ผู้ที่ทำการตรวจรักษาจึงเป็นผู้สั่งจ่ายยานี้ได้อย่างเหมาะสมและปลอดภัยต่อผู้ป่วยมากที่สุด

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Topoisomerase_inhibitor [2018,April7]
  2. https://en.wikipedia.org/wiki/Topoisomerase [2018,April7]
  3. https://www.youtube.com/watch?v=EYGrElVyHnU [2018,April7]
  4. http://www.ebi.ac.uk/interpro/potm/2006_1/Page2.html [2018,April7]