ควินาครีน (Quinacrine)

  • โดย เภสัชกร อภัย ราษฎรวิจิตร
  • 12 กุมภาพันธ์ 2559
  • Tweet
สารบัญ บทความที่เกี่ยวข้อง

บทนำ

ยาควินาครีน (Quinacrine) หรือชื่ออื่นเช่น Mepacrine, Atabrine ทางคลินิกใช้เป็นยารัก ษาการติดเชื้อโปรโตซัว (Protozoa, สัตว์เซลล์เดียว) เช่น กลุ่มเชื้อมาลาเรีย อาการท้องร่วง/ท้อง เสียจากเชื้อ Giardia lambia อาจใช้รักษาการติดเชื้อพยาธิตัวตืด (เช่น ตืดวัว ตืดหมู) นอกจากนี้ยังใช้ยาควินาครีนมาบำบัดอาการ Systemic lupus erythematosus อีกด้วย

ยาควินาครีนสามารถดูดซึมได้อย่างรวดเร็วจากระบบทางเดินอาหาร เมื่อตัวยานี้เข้าสู่ร่างกายจะกระจายตัวไปตามกระแสเลือดและเข้าสู่เนื้อเยื่อต่างๆของอวัยวะต่างๆ สามารถซึมผ่านรก และผ่านออกมากับน้ำนมมารดาได้ ร่างกายจะกำจัดยานี้โดยผ่านไปกับปัสสาวะ อุจจาระ เหงื่อ และน้ำลาย โดยต้องใช้เวลาประมาณ 5 - 14 วัน

กลไกการออกฤทธิ์โดยรวมๆของยาควินาครีนจะมีผลต่อสารพันธุกรรมของเชื้อโปรโตซัว โดยยับยั้งการถ่ายทอดและการแปลรหัสของสารพันธุกรรมชนิด RNA ทำให้โปรโตซัวที่ก่อโรคหยุดการเจริญเติบโต

ผลข้างเคียงที่อาจเกิดขึ้นได้จากยาควินาครีนจะเป็นการรบกวนการทำงานกับอวัยวะในระบบต่างๆของร่างกายเช่น ผิวหนัง ตับ อวัยวะในอุ้งเชิงกราน ระบบประสาทส่วนกลาง และไขกระ ดูก เป็นต้น

ทั้งนี้มีกลุ่มผู้ป่วยบางกลุ่มที่ไม่สมควรใช้ยาควินาครีนอาทิ สตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร รวมถึงเด็กๆ นอกจากจะมีคำสั่งจากแพทย์ผู้รักษาเท่านั้น หรือการรับประทานยานี้ร่วม กับสุราหรือเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์ก็อาจก่อให้เกิดภาวะ Disulfiram-like action (อาการคล้ายกับผลข้างเคียงจากยา Disulfiram ที่ใช้รักษาภาวะติดสุรา) ได้เช่นกัน

ในปี ค.ศ. 1994 (พ.ศ. 2537) องค์การอนามัยโรคได้มีข้อสรุปของการใช้ยานี้กับการทำหมันของผู้หญิงกว่า 100,000 คนในประเทศที่กำลังพัฒนาและพบข้อมูลด้านความปลอดภัยของการใช้ยาควินาครีนดังนี้

  • ยานี้อาจเพิ่มความเสี่ยงการเกิดมะเร็งของอวัยวะระบบสืบพันธุ์ (Reproductive tract cancers)
  • ยานี้อาจทำให้เกิดแผลในมดลูก (Abnormal uterine lesions)
  • อาจมีภาวะตั้งครรภ์นอกมดลูก/ท้องนอกมดลูก (Ectopic pregnancy)

ทั้งนี้อาจจะเป็นด้วยเหตุผลดังกล่าวจึงทำให้ยาควินาครีนถูกเพิกถอนการจำหน่ายจากประเทศในแถบอเมริกา แต่ยังมีการใช้อยู่ในบางประเทศแถบทวีปเอเชียเช่น อินเดีย ไทย เป็นต้น

ควินาครีนมีสรรพคุณ (คุณสมบัติ) อย่างไร?

ควินาครีน

ยาควินาครีนมีสรรพคุณ/ข้อบ่งใช้เช่น

  • บำบัดรักษาการติดเชื้อโปรโตซัว Giardia lambia ซึ่งเป็นสาเหตุของอาการท้องเสียในคน (Giardiasis)
  • รักษาโรคลูปัส (Systemic lupus erythematosus)

ควินาครีนมีกลไกการออกฤทธิ์อย่างไร?

ยาควินาครีนมีกลไกการออกฤทธ์คือ ตัวยาจะเข้าจับกับสารพันธุกรรมในเชื้อโปรโตซัวที่เรียก ว่า RNA ก่อให้เกิดการรบกวนการแปลรหัสของสารพันธุกรรม ส่งผลให้การขยายพันธุ์ถูกยับยั้ง เชื้อโปรโตซัวหยุดการเจริญเติบโต ไม่สามารถขยายพันธุ์และตายลงในที่สุด

ควินาครีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายอย่างไร?

ยาควินาครีนมีรูปแบบการจัดจำหน่ายเป็นยาเม็ดชนิดรับประทาน ขนาด 100 และ 300 มิลลิ กรัม/เม็ด

ควินาครีนมีขนาดรับประทานอย่างไร?

ยาควินาครีนมีขนาดรับประทานเช่น

ก. สำหรับรักษาโรค Giardiasis:

  • ผู้ใหญ่: รับประทานครั้งละ 100 มิลลิกรัมวันละ 3 ครั้งเป็นเวลา 5 - 7 วัน
  • เด็ก: รับประทานครั้งละ 2 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัมวันละ 3 ครั้งเป็นเวลา 5 - 7 วัน ขนาดรับประทานสูงสุดในเด็กต้องไม่เกิน 300 มิลลิกรัม/วัน

ข. สำหรับรักษาโรค Systemic lupus erythematosus:

  • ผู้ใหญ่: รับประทานครั้งละ 100 มิลลิกรัมวันละครั้งใน 1 - 2 เดือนแรกจากนั้นแพทย์อาจลดขนาดรับประทานลงมาที่ 25 - 50 มิลลิกรัมวันละครั้ง
  • เด็ก: รับประทานครั้งละ 1 - 2 มิลลิกรัม/น้ำหนักตัว 1 กิโลกรัม ขนาดรับประทานสูงสุดในเด็กต้องไม่เกิน 100 มิลลิกรัม/วัน

*อนึ่ง ควรรับประทานยานี้หลังอาหารหรือเป็นไปตามคำสั่งแพทย์ผู้รักษา

*****หมายเหตุ:

  • ขนาดยาและระยะเวลาในการใช้ยาที่ระบุในบทความนี้เป็นเพียงตัวอย่างหนึ่งเท่านั้น ไม่สามารถใช้ทดแทนคำสั่งใช้ยาของแพทย์ได้ การใช้ยาที่เหมาะสมควรต้องปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรก่อนเสมอ

เมื่อมีการสั่งยาควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรอย่างไร?

เมื่อมีการสั่งยาทุกชนิดรวมถึงยาควินาครีน ผู้ป่วยควรแจ้งแพทย์/พยาบาลและเภสัชกรดังนี้

  • ประวัติแพ้ยาทุกชนิดเช่น กินยาแล้วคลื่นไส้มาก ขึ้นผื่น หรือแน่นหายใจติดขัด/หายใจลำบาก
  • มีโรคประจำตัวต่างๆรวมทั้งกำลังกินยาอะไรอยู่ เพราะยาควินาครีนอาจส่งผลให้อาการของโรคเหล่านั้นรุนแรงขึ้น หรืออาจเกิดปฏิกิริยาระหว่างยากับยาอื่นๆที่กินอยู่ก่อน
  • หากเป็นสุภาพสตรีควรแจ้งว่าอยู่ในภาวะตั้งครรภ์หรือกำลังให้นมบุตร เพราะยาหลายประเภทสามารถผ่านทางน้ำนมหรือรกและเข้าสู่ทารก จนก่อให้เกิดผลข้างเคียงได้

หากลืมรับประทานยาควรทำอย่างไร?

หากลืมรับประทานยาควินาครีนสามารถรับประทานเมื่อนึกขึ้นได้ ถ้าเวลาใกล้เคียงกับการรับประทานยาในมื้อถัดไป ไม่จำเป็นต้องเพิ่มปริมาณยาเป็น 2 เท่า

อย่างไรก็ตามเพื่อประสิทธิผลของการรักษาควรรับประทานยาควินาครีนตรงเวลา

ควินาครีนมีผลไม่พึงประสงค์อย่างไร?

ยาควินาครีนอาจก่อให้เกิดผลไม่พึงประสงค์ (ผลข้างเคียง/อาการข้างเคียง) ดังนี้เช่น มีอาการวิงเวียน ปวดศีรษะ คลื่นไส้ อาเจียน ตัวเหลือง มีภาวะตับเป็นพิษ/ตับอักเสบ กระตุ้นการทำงานของสมอง (เช่น เกิดอาการชัก) และอาจทำให้เกิดโลหิตจางชนิด Aplastic anaemia

มีข้อควรระวังการใช้ควินาครีนอย่างไร?

มีข้อควรระวังการใช้ควินาครีนเช่น

  • ห้ามใช้กับผู้ที่แพ้ยานี้
  • ห้ามใช้ในผู้ป่วยด้วยโรคสะเก็ดเงิน (Psoriasis)
  • ห้ามปรับขนาดรับประทานด้วยตนเอง
  • ห้ามใช้ยาที่มีสภาพเปลี่ยนไปจากเดิม
  • ห้ามใช้ยากับสตรีตั้งครรภ์ สตรีที่อยู่ในภาวะให้นมบุตร เด็ก และผู้สูงอายุ โดยไม่มีคำสั่งจากแพทย์
  • ระวังการใช้ยานี้กับผู้ป่วยโรคตับอักเสบ ผู้ที่มีประวัติป่วยด้วยอาการทางจิต ผู้ป่วยด้วยโรค Porphyria (โรคทางพันธุกรรมชนิดหนึ่งที่พบได้น้อยมากทีมีความผิดปกติของเม็ดเลือดแดง)
  • หยุดการใช้ยานี้ทันทีหากพบอาการแพ้ยานี้แล้วนำตัวผู้ป่วยส่งโรงพยาบาลทันที/ฉุกเฉิน
  • มาพบแพทย์/มาโรงพยาบาลตามนัดเพื่อตรวจสอบควาก้าวหน้าของการรักษา
  • ห้ามแบ่งยาให้ผู้อื่นใช้
  • ห้ามใช้ยาหมดอายุ
  • ห้ามเก็บยาหมดอายุ

***** อนึ่ง ทุกคนต้องตระหนักถึงความปลอดภัยจากการใช้ ”ยา” ที่รวมถึงยาแผนปัจจุบันทุกชนิด (รวมยาควินาครีนด้วย) ยาแผนโบราณทุกชนิดและสมุนไพรต่างๆเสมอ เพราะยามีทั้งให้คุณและให้โทษ ดังนั้นเมื่อมีการใช้ยาทุกครั้งควรต้องปฏิบัติตามข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิดเสมอ (อ่านเพิ่มเติมได้ในเว็บ haamor.com บทความเรื่อง ข้อปฏิบัติพื้นฐานในการใช้ยาทุกชนิด) รวมทั้งควรต้องปรึกษาเภสัชกรประจำร้านขายยาก่อนซื้อยาใช้เองเสมอด้วยเช่นกัน

ควินาครีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นอย่างไร?

ยาควินาครีนมีปฏิกิริยาระหว่างยากับยาตัวอื่นเช่น

  • ห้ามรับประทานยาควินาครีนร่วมกับสุราหรือเครื่องดื่มที่มีแอลกอฮอล์เป็นส่วนประกอบด้วยจะก่อให้เกิดอาการที่เรียกว่า Disulfiram-like action
  • การใช้ยาควินาครีนร่วมกับยา Primaquine จะทำให้เกิดอาการวิงเวียน อาเจียน มีภาวะเม็ดเลือดต่ำหรือเกิดการติดเชื้อชนิดอื่นตามมา หากไม่มีความจำเป็นใดๆควรหลีกเลี่ยงการใช้ยาร่วมกัน
  • ห้ามใช้ยาควินาครีนร่วมกับยารักษาโรคข้อรูมาตอยด์เช่น ยา Auranofin ด้วยอาจก่อให้เกิด การทำงานของระบบเลือดในร่างกายผิดปกติรวมถึงมีอาการข้างเคียงที่รุนแรงติดตามมา
  • ห้ามใช้ยาควินาครีนร่วมกับยา Thioridazine (ยารักษาทางจิตเวช) ด้วยจะทำให้ระดับยา Thioridazine ในกระแสเลือดเพิ่มสูงขึ้นจนอาจเป็นอันตรายโดยทำให้เกิดภาวะหัวใจเต้นผิดจังหวะ เป็นต้น

ควรเก็บรักษาควินาครีนอย่างไร?

ควรเก็บยาควินาครีนในช่วงอุณหภูมิ 15 - 30 องศาเซลเซียส (Celsius) ไม่เก็บยาในช่องแช่แข็งของตู้เย็น ไม่เก็บยาในห้องน้ำหรือในรถยนต์ เก็บยาในภาชนะที่ปิดมิดชิด พ้นแสงแดด ความร้อนและความชื้น และเก็บยาให้พ้นมือเด็กและสัตว์เลี้ยง

ควินาครีนมีชื่ออื่นอีกไหม? ผลิตจากบริษัทอะไรบ้าง?

ยาควินาครีนที่จำหน่ายในประเทศไทย มียาชื่อการค้าอื่นและบริษัทผู้ผลิตเช่น

ชื่อการค้าบริษัทผู้ผลิต
MALADIN (มาลาดิน) Unicure

บรรณานุกรม

  1. https://en.wikipedia.org/wiki/Mepacrine [2016,Jan23]
  2. http://www.drugs.com/mmx/quinacrine-hydrochloride.html [2016,Jan23]
  3. http://www.mims.com/India/drug/info/MALADIN/MALADIN%20tab [2016,Jan23]
  4. http://www.mims.com/India/drug/info/mepacrine/?type=full&mtype=generic#Dosage [2016,Jan23]
  5. http://www.drugs.com/drug-interactions/quinacrine-index.html?filter=3&generic_only= [2016,Jan23]