คำถามเกี่ยวกับยา
โดย วันทนีย์ โลหะประกิตกุล
เรื่อง : ยาคลายเครียด
ก. ยาคลายเครียดที่ออกฤทธิ์แรง (Major Tranquilizers / Antipsychotics / Antipsychotic drug) ยาประเภทนี้ออกฤทธิ์ตั้งแต่ทำให้ร่างกายและสมองมีอาการซึมลงจนถึงหลับสนิท เช่น ยา Phenothiazines มักใช้สำหรับผู้ที่มีอาการทางจิตเวชชนิดซึ่งมีอาการประสาทหลอน เนื่องจากยาประเภทนี้ออกฤทธิ์แรงจึงต้องอยู่ในความควบคุมของแพทย์เท่านั้น และหากใช้ยาคลายเครียดประเภทออกฤทธิ์แรงเป็นเวลานาน ผู้ป่วยจะเกิดความต้านทานยา/ดื้อยา และทำให้เกิดพิษ (ผลข้างเคียงรุนแรง)ค่อนข้างมาก
ข. ยาคลายเครียดที่ออกฤทธิ์อ่อน (Minor Tranquilizers / Anxiolytic / Anxiolytic drug) หรือเรียกอีกอย่างว่า ยาคลายวิตกกังวล ยาประเภทนี้จะออกฤทธิ์ช่วยระงับความวิตกกังวล และคลายความเครียดของสมองและอารมณ์ ทำให้นอนหลับง่าย หากใช้ยาประเภทคลายเครียดที่ออกฤทธิ์อ่อนนี้ติดต่อกันเป็นเวลานาน จะทำให้ร่างกายเกิดการดื้อยาและเกิดการเสพติดได้ ยาคลายวิตกกังวลอาจแยกออกเป็นหลายกลุ่ม เช่น
- บาร์บิทูเรต (Barbiturates): ใช้เป็นยาคลายกังวลช่วยสงบประสาท ใช้รักษาโรคลมชัก มีการออกฤทธิ์ที่ตัวรับ(Receptor) ที่ชื่อ GABA receptors ในสมอง ข้อพึงระวังคือ ยานี้สามารถออกฤทธิ์กดการหายใจ (ทำให้หายใจช้า หายใจตื้น หายใจเบา จนอาจถึงขั้นหยุดหายใจ) เกิดภาวะจิตหลอน/ประสาทหลอน ยานี้ห้ามใช้กับสตรีตั้งครรภ์และสตรีที่อยู่ภาวะให้นมบุตร
- เบนโซไดอะซิปีน (Benzodiazepine): เป็นยาช่วยให้นอนหลับ คลายความวิตกกังวล มีการออกฤทธิ์ต่อสมดุลของสารสื่อประสาทในสมองประเภท GABA ยานี้ทำให้กล้ามเนื้อผ่อนคลาย บำบัดอาการลมชัก
- คาร์บาเมท (Carbamates): จัดเป็นกลุ่มยาอีกหนึ่งทางเลือกเพื่อบำบัดอาการวิตกกังวล
- โอปิออยด์ (Opioid): เป็นกลุ่มยาที่มีคุณสมบัติคล้ายมอร์ฟีน (Morphine) มีการออกฤทธิ์ที่ประสาทส่วนกลาง รวมถึงระบบประสาทส่วนปลาย ยาในหมวดนี้หลายรายการที่ถูกจัดเป็นยาเสพติดให้โทษ ในวงการแพทย์มักใช้เป็นยาระงับปวด/ยาแก้ปวด (Painkilling properties) ยาบางรายการมีฤทธิ์บรรเทาอาการซึมเศร้า รวมถึงอาการวิตกกังวล
- กลุ่มยาต้านเศร้า (Antidepressants): นอกจากมีวัตถุประสงค์ลดภาวะซึมเศร้าแล้ว ยังมีฤทธิ์คลายความวิตกกังวล โดยถูกจัดออกเป็นหมวดหมู่ย่อยอีกคือ ยา SSRIs ยา SNRI ยา TCAs และ ยา MAOIs
- ซิมพาโธไลติก (Sympatholytic): เป็นกลุ่มยาที่ออกฤทธิ์ยับยั้งการทำงานของระบบประสาทอัตโนมัติ (Sympathetic nervous system) ซึ่งคอยควบคุมการทำงานของอวัยวะต่างๆ ในร่างกายที่อยู่นอกเหนือการควบคุมของอำนาจจิตใจ มักใช้เป็นยาลดความดันโลหิตสูง แต่ก็มีฤทธิ์คลายความวิตกกังวลได้ด้วย อาจแบ่งยากลุ่มนี้ออกเป็นหมวดย่อยเป็น ยา Beta blockers ยา Alpha blocker ยา Alpha adrenergic agonist
- ยาคลายเครียด จะมีตัวยาที่ออกฤทธิ์กดการทำงานของสมอง กดการหายใจ ทำให้ความดันโลหิตต่ำ จึงทำให้หมดสติได้
- เมื่อใช้ยาคลายเครียดเป็นระยะเวลานานและใช้อย่างต่อเนื่อง จะทำให้เกิดการติดยาได้
- ผู้ใช้ยาคลายเครียดบางรายอาจทำให้อ้วนขึ้นหรือน้ำหนักตัวเพิ่มขึ้นได้ เนื่องจากยาคลายเครียดจะออกฤทธิ์ทำให้มีอาการอยากอาหารมากขึ้น จึงกินอาหารได้มากขึ้น
- ยาคลายเครียดจะออกฤทธิ์กดการทำงานของสมอง ทำให้ร่างกายและจิตใจไม่อยู่ในสภาพที่ตื่นตัว จึงมีโอกาสเสี่ยงต่อการเกิดอุบัติเหตุในการทำงานเกี่ยวกับเครื่องจักรหรือเกิดอุบัติเหตุในการใช้รถใช้ถนนได้
- หญิงตั้งครรภ์ถ้าเกิดอาการติดยาคลายเครียด ลูกที่เกิดมาอาจจะมีอาการหายใจไม่ดี เคลื่อนไหวช้า ชักกระตุกได้
- หญิงให้นมบุตรถ้าใช้ยาคลายเครียด ลูกที่ดื่มนมแม่อาจมีอาการคล้ายคนติดยาคลายเครียดได้
- การใช้ยาคลายเครียด/ยากล่อมประสาท ควรระมัดระวังและอยู่ในการดูแลของแพทย์เท่านั้น
- ปกติจะไม่ใช้ยากลุ่มนี้ในเด็ก ถ้าจำเป็นต้องใช้ควรอยู่ในความดูแลของแพทย์เท่านั้น